De gaten in de transmissie van Oost Aziatische geneeskunde in het Westen en de noodzaak om ons te verdiepen in Chinese geneeskundige begrippen en hun filosofische en historische achtergrond. – Felix de Haas
Sinds de jaren 70 heeft de Oost Aziatische geneeskunde zijn intrede gedaan in het Westen. (In werkelijkheid is er al veel langer interesse in Oost Aziatische geneeskunde, maar dat bleef beperkt tot een zeer kleine groep.) Ik spreek graag over de Oost Aziatische geneeskunde gezien het de geneeswijzen omvat die we in geheel Oost Azië kunnen vinden. Hoewel China de bron is, hebben deze geneeswijzen zich verspreid over Japan, Korea , Vietnam en invloed uitgeoefend op een nog breder gebied. Ik zal hieronder daarom in de meeste gevallen spreken over Oost Aziatische geneeskunde en als ik het over Chinese geneeskunde heb, is het belangrijk om te beseffen dat dit een geneeskunde is die een veel breder gebied beslaat dan het moderne China.
Inmiddels studeren er in Nederland en andere Westerse landen ieder jaar veel mensen af in een van de vakgebieden van deze Oost Aziatische geneeswijzen en is deze vorm niet meer weg te denken uit onze hedendaagse gezondheidszorg. Het onderwijs in deze geneeswijzen is de afgelopen decennia aanzienlijk verbeterd. We hebben meer inzicht gekregen in de diversiteit, meer toegang tot bronnen. Meer studenten hebben China of andere Oost Aziatische landen bezocht om er te studeren en meer meesters uit de regio zijn naar het Westen gekomen om te onderwijzen. Ook zijn er meer moderne en klassieke teksten uit het Chinees of Japans vertaald, en zijn de vertalingen aanzienlijk verbeterd in vergelijking met vroeger.
Als beoefenaar en transmitter van de Oost Aziatische geneeskunde merk ik toch dat ondanks al deze positieve veranderingen, er nog steeds een gat zit in het begrip van de Oost Aziatische Geneeskunde. De wijze waarop we Oost Aziatische geneeskunde beschouwen is vertekend, ook ons begrip van kardinale concepten is gekleurd en beperkt.
Dit heeft met meerdere factoren te maken.
Allereerst heerst er vaak de veronderstelling dat Chinese geneeskunde een homogeen systeem is, dat zich van de Han dynastie af zich ontwikkeld heeft en waarvan TCM de culminatie is. Een ieder die zich enigszins verdiept heeft in de geschiedenis van Chinese geneeskunde, weet dat TCM zich pas in de jaren 50 van de vorige eeuw ontwikkeld heeft. Vele factoren hebben invloed gehad op deze ontwikkeling, zoals de invloed van moderne bio geneeskunde, de grote sociale en politieke ontwikkelingen etc. In werkelijkheid heeft de Chinese geneeskunde zich altijd ontwikkeld en kent een enorme diversiteit.
Het is belangrijk om ons te beseffen dat de grote veranderingen die speelden in China vanaf het eind van de keizerlijke periode, de republikeinse periode als wel in de eerste decennia van de Volksrepubliek, grote invloed hebben gehad op de ontwikkeling van de Chinese geneeskunde. Ook in andere Oost Aziatische landen als Japan, hebben politieke, technologische en sociale veranderingen een grote impact gehad op de traditionele geneeskunde.
Het is dus van groot belang ons te beseffen dat TCM een expressie is van de Chinese geneeskunde, maar dat bij de vorming van TCM een deel van de grote diversiteit verloren is gegaan. Door een nieuwe vorm van onderwijs in te voeren, waarbij een homogeen systeem als leidraad werd gebuikt, is met name de meer traditionele vorm van studie onder een leraar en het studeren van klassieke teksten verloren gegaan. Ook een deel van de enorme diversiteit is hierdoor verdwenen. Dat wil echter niet zeggen dat in het moderne China andere vormen van overdracht niet meer bestaan, de werkelijkheid is altijd complexer en meer divers.
Ook moeten we beseffen dat het TCM model zijn merites heeft. Chinese geneeskunde is uiterst divers en complex en de oude meesters (laozhongyi), die aan de basis van de geboorte van TCM stonden, hebben naar al hun vermogen een systeem proberen te creëren , waardoor deze geneeskunde makkelijker in de moderne tijd doorgegeven en gepraktiseerd zou kunnen worden.
In de praktijk echter bleken veel van deze modellen moeilijker toe te passen en de grondleggers zelf hadden duidelijk al hun bedenkingen. De huidige patroon differentiatie 辨证论治(Bianzheng Lunzhi) die we in moderne TCM tekstboeken tegenkomen , is bijvoorbeeld vaak te rigide en te beperkt om er in de klinische praktijk mee te werken. (Vaak wordt verondersteld dat Bianzhen Lunzhi eeuwenoud is, maar de huidige vorm is dus niet ouder dan de 50tiger jaren van de 20ste eeuw). Bredere vormen van patroon differentiatie, zoals ontwikkeld door bijvoorbeeld Qin Bo Wei , hebben het daglicht nooit mogen aanschouwen vanwege politieke redenen. Ook andere vormen van patroon differentiatie die meer divers zijn, circuleren wel onder bepaalde professoren op bepaalde universiteiten, maar maken geen deel uit van het officiële curriculum.
Hoewel het huidige TCM model voor de kruidengeneeskunde nog wel enige aanknopingspunten kan geven, is dit voor acupunctuur al veel minder het geval. Het is dus zeer belangrijk om ons te beseffen dat TCM acupunctuur iets totaal anders is dan acupunctuur zoals het is beschreven in de klassieke teksten.
Om een voorbeeld te geven, veel acties die aan punten toegeschreven worden in moderne TCM boeken, zijn in geen enkele tekst van voor de jaren 50 terug te vinden.
Veel van deze beschreven acties lijken op die van kruiden en veel accent is komen te liggen op de Zang Fu, terwijl acupunctuur in de eerste plaats is gericht op de Jing Luo.
Bij de hervorming van acupunctuur zijn een aantal aspecten uit de klassieke acupunctuur verloren gegaan die uiteindelijk toch van groot belang waren. Zo wordt in de Ling Shu duidelijk omschreven hoe het prikken een subtiele interactie is tussen de Qi van de beoefenaar en de Qi van de patiënt. Deze aspecten zijn in de moderne TCM benadering grotendeels verloren gegaan.
Een voorbeeld hiervan is de huidige interpretatie van “de qi” 得氣 (arrival/obtaining of qi) wat vaak omschreven wordt als een gevoel van zwaarte, verdoofd gevoel of andere lichamelijke ervaringen van de patiënt. Maar in de klassieke literatuur wordt “de qi” omschreven als een subtiele gewaarwording van de beoefenaar zelf, waarbij hij of zij kan voelen of de qi gearriveerd is.
Het voorbeeld van de moderne interpretatie van “de qi” laat zien hoe begrippen uit de klassieke Chinese geneeskunde een totaal andere betekenis hebben gekregen.
Om deze ontwikkelingen werkelijk te begrijpen dienen we terug in de tijd te gaan. Acupunctuur was zeker in de late keizerlijke periode in verval geraakt. In de wordingsjaren van de Volksrepubliek werd acupunctuur als het ware opnieuw uitgevonden, en vormde acupunctuur een belangrijk onderdeel van de gezondheidszorg, met name in de barrevoets dokter praktijken. Het was ook met name acupunctuur dat naam maakte in Westen, o.a. door de spectaculaire resultaten met acupunctuur analgesie.
De keerzijde is dat de vorm van acupunctuur die we in het Westen leerden kennen weinig van doen had met de vorm zoals het in de klassieke teksten beschreven is.
Ervaring met andere vormen van acupunctuur zoals in landen als Japan, waar acupunctuur in een aantal opzichten wel dichter bij de klassieke traditie staat , doet men realiseren, hoe ver moderne TCM acupunctuur van deze klassieke traditie af staat.
Gebrek aan kennis van de klassieken is per definitie een groot probleem in het huidige China. TCM tekstboeken parafraseren hooguit een aantal quotes uit de klassieke literatuur, maar werkelijke kennis van de klassieke medische literatuur ontbreekt. Door de politieke ontwikkeling in de eerste decennia van de Volksrepubliek werd er ook alles aan gedaan om het denken in de Chinese geneeskunde in lijn te brengen met het toen geldende dogma: het dialectisch materialisme. Veel van China’s klassieke filosofieën, die een diepe invloed hebben gehad op het medische denken, werd naar de schroothoop van de geschiedenis verwezen.
Inmiddels is er in China zeker sprake van een heroriëntatie, en is de belangstelling in de klassieke medische en filosofische literatuur sterk toegenomen. Toch is de vraag of ook het medische denken in algemene zin een andere kant uit ontwikkelt. De invloed van de bio geneeskunde lijkt in het moderne China enkel toe te nemen. De focus dreigt te verschuiven van Bianzheng Lunzhi 辨证论治(Patroon differentiatie) naar Bing 病 (ziekte). Een andere tendens is een toenemend accent op de farmacologische werking van kruiden i.p.v. de meer traditionele benadering.
Uit het voorgaande is duidelijk dat met de opkomst van TCM een aantal belangrijke aspecten van de klassieke Chinese geneeskunde verloren zijn gegaan in China.
Met de transmissie van Oost naar West is er echter opnieuw veel verloren gegaan. Het vertalen van medische literatuur vanuit het Chinees of Japans is op zijn minst een enorme uitdaging. Veel van de concepten die in de Chinese geneeskunde gebruikt worden zijn moeilijk te vertalen. Het gevolg is dat veel termen en begrippen vertaald zijn vanuit een Westerse optiek.
Dit is natuurlijk nooit geheel te vermijden, gezien wij nu eenmaal Westerlingen zijn, dus we zullen alles altijd door een Westers prisma aanschouwen. De Franse filosoof en sinoloog Francois Julien legt duidelijk uit hoe verschillend het Westerse en het Oost Aziatisch denken is. Ons denken is sterk beïnvloed door het Greco/Judeo/Christelijke denken, wat dus wezenlijk verschilt van het denken in Oost Azië.
Het is daarom van essentieel belang dat we ons allereerst bewust worden van deze culturele kloof.
Het gevolg hiervan is dat de TCM boeken die in Europa, USA en Australië gebruikt worden, aanzienlijk verschillen van de Chinese TCM literatuur. Veel begrippen worden ingevuld vanuit het Westerse denken.
Hoewel in het Westen de interesse in de klassieke Oost Aziatische geneeskunde is toegenomen, is het aantal vertalingen van klassieke teksten nog steeds zeer beperkt en hebben de meeste studenten geen toegang tot de klassieke Chinese medische literatuur door gebrek aan kennis over de Chinese taal.
Interesse in Chinese filosofie is zeker toegenomen , toch is de meeste literatuur die uitkomt over Confucianisme of Daoisme van een meer populair genre. Er bestaan nog steeds veel misverstanden over Chinese filosofie en veel begrippen worden vaak verkeerd of eenzijdig geïnterpreteerd .
We hebben dus bij onze zoektocht naar de Oost Aziatische geneeskunde meerdere barrières.
Allereerst, de sociale en politieke veranderingen die hebben plaatsgevonden in landen als China en Japan, waardoor kennis van de klassieke geneeskunde gedeeltelijk verloren is gegaan.
Ten tweede, het gebrek aan kennis en begrip van de Oost Aziatische talen, cultuur, filosofie en historie in het Westen.
Door de jaren heen heb ik als student, beoefenaar en transmitter van de Oost Aziatische geneeskunde een groeiend besef ontwikkeld hoe groot deze barrières zijn en hoe belangrijk het is om hier verandering in te brengen.
Om een werkelijk dieper begrip te krijgen van de geneeskunde die we beoefenen denk ik dat het essentieel is om een bredere kennis te ontwikkelen van de belangrijke begrippen en termen die wij hanteren, de achterliggende filosofie, cultuur en de historie.
Ook ben ik er van overtuigd geraakt dat het van groot belang is de klassieke medische literatuur te bestuderen, als wel de filosofische literatuur die nauw verweven is met het denken in de Oost Aziatische geneeskunde.
Veel van de termen die we gebruiken in de Chinese geneeskunde zijn ontleend aan andere gebieden zoals de landbouw en krijgskunde. Ook zijn veel termen en begrippen ontleend aan de oudere literatuur als de Yi Jing. Een dieper begrip van deze termen en hun oorsprong kan ons helpen een helderder beeld te krijgen van de geneeskunde die wij beoefenen. Ook is het van belang ons te beseffen dat de Chinese filosofie (met name Daoisme en Confucianisme) een grote invloed heeft gehad op het medische denken. Hoewel er op de opleidingen wel enige aandacht voor is, wordt er vaak niet dieper op ingegaan. Hierdoor krijgen de meeste mensen toch geen goed beeld van de belangrijke begrippen die we in de Chinese geneeskunde hanteren. In feite kunnen we de Chinese geneeskunde niet loskoppelen van het grotere veld er omheen.
Opleidingen zouden bijvoorbeeld kennis van de Chinese taal kunnen stimuleren, er zijn 10.000 medische teksten, waarvan slechts een fractie vertaald is. Kennis van de Chinese taal of andere Oost Aziatische talen als Japans, kan studenten in aanraking brengen met materiaal wat ze anders nooit in hun leven zouden lezen.
Ik heb niet de illusie dat iedere student Oost Aziatische geneeskunde een sinoloog wordt. Ik denk ook niet dat dat noodzakelijk is. Maar een dieper begrip van de betekenis van begrippen en termen, als wel de historische ontwikkeling daarvan, kan enorm bijdragen aan een verdieping van ons vak.
We moeten ook niet streven om te praktiseren zoals men in de Han dynastie deed. We leven in de 21ste eeuw en dienen alle kennis tot ons te nemen die relevant is, ook die van de bio geneeskunde. In mijn eigen praktijk integreer ik eeuwenoude kennis met moderne anatomische en fysiologische kennis.
Maar het is wel belangrijk om te begrijpen waar begrippen vandaan komen. De Oost Aziatische geneeskunde biedt een enorme rijkdom aan begrippen, inzichten en therapeutische strategieën. Een betere kennis van de achtergrond van onze geneeskunde kan ons tot betere therapeuten maken.
Een van de belangrijke aspecten van het beoefenen van Oost Aziatische geneeskunde in het verleden was het concept van innerlijke cultivatie. Je wordt alleen een goede dokter door jezelf blijvend te ontwikkelen. Deze ontwikkeling is niet alleen beter worden in je techniek en kennis, maar ook innerlijke ontwikkeling. Zowel Daoisme als Confucianisme hechten veel belang aan deze innerlijke cultivatie. Een beter begrip van de filosofie achter de Oost Aziatische geneeskunde kan zeker bijdragen aan deze innerlijke ontwikkeling.
In de klassieke acupunctuur teksten als de Ling Shu is er dan ook veel aandacht aan de staat van de beoefenaar. Alleen de “Superieure Arts” , degene die innerlijk gecultiveerd is, kan op een hoog niveau geneeskunde bedrijven.
Vanaf najaar 2018 zal ik bij Qing Bai een aantal nascholingen gaan geven die dieper op deze problematiek ingaat. Een aantal onderwerpen die van groot belang zijn voor het beoefenen van de Oost Aziatische Geneeskunde zal per module behandeld worden.